Rodzina jest podstawową komórką społeczną i od jej funkcjonowania zależy wartość społeczeństwa, a także osobisty los jednostki.
,,Takie będą losy Rzeczypospolitej, jakie jej młodzieży wychowanie”
Jan Zamoyski
W rodzinie człowiek przeżywa najpoważniejszy okres, w którym kształtuje się jego osobowość, styl życia, preferowane wartości i poglądy na świat.
Przemoc i agresja istniały zawsze, są one częścią kultury, składnikiem stosunków międzyludzkich, nierozłącznym elementem dziejów historii – upokarza, powoduje cierpienie i nieobliczalne szkody, rodzi nienawiść i pragnienie odwetu, tworzy błędne koło w stosunkach międzyludzkich i wcześniej czy później odbije się negatywnie na osobowości i zachowaniu człowieka.
Coraz częściej słyszy się i mówi o agresji. Docierające do nas codziennie informacje o morderstwach, aktach terrorystycznych, rozbojach, gwałtach, agresji w polityce, gospodarce, filmie czy sporcie. Wzrasta użycie wulgarnego słownictwa – w niektórych kręgach kulturowych staje się ono normą.
O dynamice zjawiska agresji i przemocy w najbliższej przyszłości będą decydowały postawy młodzieży. To od Was rodzice w największym stopniu zależy jaką będziemy mieli młodzież!
Przyczyny zachowań agresywnych u dzieci
- Odwzorowanie zachowań rodziców
- Brak czasu dla dziecka
- Zaabsorbowanie pracą
- Preferowanie konsumpcyjnego modelu życia
- Poczucie zagrożenia, frustracji i napięcia, poczucie krzywdy
Brak adaptacyjnych mechanizmów/sposobów radzenia sobie ze stresem - Nieprawidłowa osobowość
- Zaburzenia osobowości
- Choroby psychiczne
Rozwój zachowań agresywnych
I Etap
Trwa od urodzenia ale najbardziej zauważalny w okresie przedszkolnym.
1. Dziecko rodzi się z ,,trudnym” temperamentem.
Ok. 10% dzieci – wykazują przewagę nastroju negatywnego nad pozytywnym, trudno się przystosowują, reagują negatywnie na nowe bodźce. Od pozostałych dwóch typów temperamentów wyróżnia je duża siła reakcji na bodźce i brak regularności (u dzieci łatwych i wolno rozgrzewających się jest ona niska i dość regularna)
2. Pojawiają się objawy niedostosowania się społecznego
3. Występuje nadmierna pobudliwość.
Możliwe współwystępowanie zachowań z zaburzeniem ADHD
II Etap
Zauważalny na etapie wczesnoszkolnym.
4. Uczeń reaguje agresją na każdy konflikt – na problemy w sferze zachowań albo wycofuje się.
5. Nie potrafi budować więzi z rówieśnikami.
6. Pojawiają się problemy w nauce połączone z niskim poczuciem wartości i depresją.
III Etap
W zależności od stresowych zdarzeń w życiu dziecka, następuje na etapie szkoły podstawowej lub średniej Ten etap kształtuje przyszłość agresywnego dziecka.
7. Ukrywa lub przemilcza nowe problemy zachowań – wagary, kłamstwo, kradzież.
8. Przyłącza się do przestępczej grupy młodzieżowej lub sekty.
9. Bierze udział w wykroczeniach, staje przed sądem dla nieletnich.
10. Staje się recydywistą.
W obecnej rzeczywistości młodzież nie ma zbyt dużych możliwości rozładowania swojej aktywności w sposób akceptowany społecznie.
Wielu młodych ludzi nie otrzymuje odpowiedniego wsparcia ani w rodzinie, ani w szkole. Często jedynym miejscem, gdzie mogą otrzymać wsparcie i uznanie są grupy rówieśnicze, niejednokrotnie grupy przestępcze.
Autorytety pozytywne i negatywne
Jednym z podstawowych sposobów, dzięki którym uczymy się nowych zachowań jest obserwacja. I to właśnie ona jest głównym źródłem przemocy.
Najbardziej skutecznymi modelami (zarówno pozytywnymi, jak i negatywnymi) są osoby dorosły, o wysokim statusie, które dysponują możliwością nagradzania. Jeżeli dorosłe osoby zawsze karzą dziecko za agresywne zachowanie, gdy tylko je zauważą, to wówczas dziecko nauczy się hamować agresję w obecności dorosłych, ale będzie ją wykazywało w innych sytuacjach.
PARADOKS!! Ci rodzice, którzy karzą fizycznie lub psychicznie dziecko za agresję, modelują i kształtują te właśnie zachowania, które starają się wyeliminować.
Jeżeli mówimy małemu chłopcu, aby „był mężczyzną” i „umiał zrobić pożytek ze swoich pięści” uczymy go i zachęcamy do przemocy w stosunku do innych. Nie tylko wybaczamy zachowanie agresywne, ale wymagamy go, a nawet nagradzamy. Dostarczając przez szersze środowisko kulturowe, media, film, gdy komputerowe wielu agresywnych modeli oraz darząc aprobatą akty przemocy, społeczeństwo może wywierać duży nacisk na młodych ludzi aby dostosować się do normy agresywności. Osłabiły się mechanizmy kontroli społecznej nad tymi procesami. Zatarły się kryteria dobra i zła, prawa i bezprawia. Zjawiska te rodzą silne konflikty. Zagrożenie poczucia godności u pozostających bez pracy nie z własnej winy, popadanie w niedostatek, brak perspektyw, rodzą głęboką frustrację a nawet rozpacz.
Niewłaściwe postawy rodzicielskie
1. Autorytarna – dyktatorskie podejście, kierowanie dzieckiem poprzez rozkazy, surowe kary, dezaprobata, stawianie wygórowanych wymagań, narzucanie autorytetu, ograniczanie swobody, zmuszanie, częste nagany.
2. Nieuważna – luźny kontakt emocjonalny przy jednoczesnym obdarowywaniu prezentami, ignorowanie, nie angażowanie się w sprawy dziecka.
3. Permisywny – nadopiekuńczość, niedocenianie możliwości dziecka, rozwiązywanie za dziecko problemów, uzależnienie dziecka od siebie, przy jednoczesnym tolerowaniu zachcianek, niewłaściwych zachowań dziecka, zaspokajania kaprysów i umożliwianiu panowania nad rodziną.
Skutki niewłaściwego zachowania rodziców
Dziecko odtrącone nie ma nic lub bardzo niewiele do zyskania poprzez opanowanie gniewu i agresji wywołanej frustracją. Jego agresja przynosi mu przynajmniej tymczasową ulgę i może zmusić innych, by się nim zajęli.
Rodzice, którzy porównują swoje dzieci do rodzeństwa lub do kolegów, wykazując, że oni robią coś lepiej, staranniej, niszczą w dziecku dobry obraz samego siebie, wywołując urazy, zawiść i agresję. Broniąc się przed negatywnym porównaniem, dziecko złości się, niszczy przedmioty lub atakuje inne osoby, najczęściej słabsze.
Kary fizyczne przyczyniają się do utrwalenia niepożądanego zachowania. Bicie dziecka przez osobę kochaną wytwarza w nim przekonanie, że jeśli coś jest ważne dla człowieka to może on użyć siły fizycznej. Model takiej agresywnej rodziny przenoszony jest na inne sytuacje (szkołę, podwórko, pracę) czy stosowany przez całe życie w swej rodzinie. Dzieci bez wsparcia emocjonalnego próbują zwrócić na siebie uwagę zachowując się agresywnie, wyzywając, niszcząc, kradnąc, uciekając z domu (rozwód rodziców).
Każde upokorzenie dziecka jest formą przemocy emocjonalnej (są to: groźby, ostrzeżenia, wrzaski i przekleństwa, wyzwiska, poniżanie godności, np. wyrzucę Cię z domu, pójdziesz do poprawczaka.
Maltretowanie psychiczne nie pozostawia śladów na ciele, ale wywołuje negatywne przeżycia: strach, obawę, poczucie niesprawiedliwości, mniejszej wartości, świadomości braku miłości rodziców i budzi chęć zemsty.
Nie wszystkie dzieci reagują agresją
Niektóre przyjmują postawę wycofującą się i depresyjną. Są zamknięte w sobie, nie nawiązują kontaktów z otoczeniem, żyją w swoim zamkniętym świecie. Mogą w nich wystąpić zaburzenia mowy, zaburzenia snu, tiki lub inne dolegliwości. Przez obserwację przemocy, dziecko zdobywa wiedzę, że przemoc istnieje i jak się ją wykorzystuje.
Źródła przemocy
Czynniki zwiększające prawdopodobieństwo, że młody człowiek stanie się ofiarą lub sprawcą przemocy związane są z:
– rodziną,
– środowiskiem,
– przemoc stosowana przez osobę lubianą,
– środki odurzające stosowane w środowisku,
– stres, odrzucenie,
– zachowaniem = ucieczki z domu, kłopoty w domu i w szkole, stosowanie środków odurzających, problemy prawne,
– osobowością = niska samoocena, niedostosowanie społeczne, niepanowanie nad złością, ponadprzeciętna inteligencja.
Brak ciepła i zaangażowania w sprawy dziecka, postawa „przyzwalająca” i „tolerancyjna” połączona z brakiem jasnych granic wobec agresywnego zachowania w stosunku do rówieśników, rodzeństwa i dorosłych, również wytwarza skłonność do agresji i wrogość wobec innych ludzi.
Agresja w szkole
Szkoła również może być źródłem agresji dla młodego człowieka. Uczeń, który jest niedoceniony w szkole, niedowartościowany w domu, zaczyna się buntować, szczególnie w stosunku do ludzi dorosłych – nauczycieli i rodziców. Traktuje ich w sposób arogancki, szkoła jest dla niego przymusem, w końcu przestaje się uczyć. Uczeń może polubić szkołę wówczas, kiedy zaspokaja w niej swoje potrzeby, nie jest zagrożony upokorzeniem ze strony nauczyciela, kiedy wymaga się od niego tyle na ile go stać. Łatwo wtedy o dobre samopoczucie, radość ze współżycia z kolegami, zadowolenie z własnych osiągnięć.
Zachowanie dziecka w szkole wiąże się mocno z atmosferą panującą w domu i odwrotnie. Dlatego szkoła powinna być w stałym kontakcie z rodzicami, opiekunami i interesować się warunkami ucznia w domu – w miarę możliwości pomagać mu. Rodzice powinni również interesować się szkołą.
,,Jeśli dom funkcjonuje prawidłowo i od strony wychowawczej i emocjonalnej, to dziecko w nim wychowywane w pewien sposób jest chronione przed złymi, niepożądanymi wpływami.”
– Aleks Wiener
Jak uchronić nasze dzieci i nas przed agresją i przemocą?
• Jak wychować, by wyrosły na ludzi dobrych, wrażliwych na drugiego człowieka?
• Co robić by dzieci były zadowolone z siebie, otwarte na świat, chciały go poznawać i zmieniać na lepsze?
• Co robić by dzieci umiały żyć i kochać tak by nie ranić i nie krzywdzić innych?
Agresję można osłabić poprzez:
- Stwarzanie możliwości samodzielnej pracy
- Okazywanie miłości i zaufania
- Zainteresowanie sprawami dziecka, ucznia, aktywne słuchanie (kontakt wzrokowy, uśmiech, spokój i opanowanie w reakcjach, parafrazowanie, kontakt przez dotyk, atmosfera akceptacji i zrozumienie)
Sposoby radzenia sobie z agresją:
Doraźne:
- Nie karać, nie grozić,
- Grzecznie zwracać uwagę
- Żartować
- Negocjować
- Iść na kompromis,
- Pokojowo załatwić spór
- Omówić różnice poglądów.
Profilaktyczne:
- Informacje o normach zachowania się,
- Nauka autokontroli emocji, panowania nad złością (przeczekanie, odizolowanie się, spacer, rozrywka, relaks),
- Trening rozpoznawania emocji
- Przyjmowanie punktu widzenia drugiej osoby,
- Omawianie i proponowanie nowych asertywnych sposobów zachowania się.
Najważniejszym czynnikiem profilaktycznym przeciwko agresji jest właściwa więź emocjonalna rodziców z dzieckiem. Trudno obdarzać uczuciem dziecko agresywne. Lecz miłość powinna być bezwzględna, by dziecko czuło tę atmosferę bezpieczeństwa, by nie podejmowało decyzji ze strachu przed konsekwencjami, lecz z pragnienia aby odwzajemnić uczucie temu, kto go kocha bezwarunkowo, bowiem agresywne zachowanie młodego człowieka wynika z założenia, że nikt go nie kocha.
GDZIE SZUKAĆ POMOCY:
Gabinet Psychologiczny Aleks Wiener
Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej
Poradnie Psychologiczno – Pedagogiczne
Ośrodki Pomocy Rodzinie
Posterunki Policji
